هنر مطالعه کردن

در آغاز تصمیم بر آ‌ن بود که در مورد مطالعه و روش‌های آن به طور مفصل و کامل، از  اولین قدم تا حد مطلوب در مطالعه، مطالبی گردآوری شود و به صورت دنباله‌دار در هر شماره در این صفحه درج گردد، اما این فکر که ممکن است که کسانی با وجود علاقه، نتوانند مرتب آن را دنبال نمایند و مطالعه مطلب ناقص علاوه بر ایجاد کسالت موجب شود که چیزی عاید خواننده نشود، ما را بر آن داشت با همان هدف، حتی‌الامکان مطالبی در هر شماره بیاوریم که بیش از حد طولانی نباشد و ضمن حفظ استقلال متن و امکان مطالعه به صورت مجزا، با مقالات دیگر در شماره‌های بعدی نیز ارتباط یابد. همچنین در نظر است تا حدی که منابع موجود اجازه می‌دهد، کتاب‌های معتبر و مفید در مورد مطالعه نیز در حین این مطالب به علاقه‌مندان معرفی گردد.

 

کسانی هستند که توانایی خواندن دارند، ولی به مطالعه کردن عادت ندارند؛ در واقع این افراد استعداد خود را هدر می‌دهند و از آنجا که مطالعه باعث شکوفایی سایر استعدادها نیز می‌شود می‌توان گفت که این افراد بسیاری از استعدادهای خود را تلف نموده و راه رشد آنها را سد می‌کنند.

مهارت داشتن در انجام یک کار باعث احساس رضایت شده و این احساس موجب تداوم آن فعالیت می‌شود. شاید کسانی که عادت به مطالعه ندارند، تا کنون از مطالعه لذت نبرده‌‌ و حتی آ‌ن را به صورت صحیح نیاموخته‌اند؛ از این رو، مانند هر فن دیگر، برای استفاده مفید از مطالعه، باید روش‌های صحیح مطالعه را آموخت تا بتوان از آن بهرة کافی برد. در این صورت است که از مطالعه لذت می‌برید و دیگران را نیز روی آوردن به آن تشویق خواهید کرد. به طور کلی عادت به مطالعه را باید از کودکی آموخت. در طی سالیان متمادی، انس با کتاب به شما بهترین روش‌های مطالعه را می‌آموزد و در خلال آن شما به روش مشخصی دست خواهید یافت، کتاب‌ها را خواهید شناخت و در انتخاب کتاب مورد نظر خود با مشکل مواجه نخواهید شد. دربارة انتخاب کتاب، استفاده از کتابخانه و راه‌ها و روش‌های تشویق به مطالعه، در آینده با شما صحبت خواهیم کرد.

 

اما برای اصلاح روش مطالعه هیچ‌گاه دیر نیست، و مساله مهم در این زمینه، درک ضرورت این امر است. شما می‌توانید با تصحیح روش خود از طریق تجربیاتی که وجود دارد، بازده مطالعه خود را افزایش دهید.

 

از جمله مهم‌ترین مهارت‌هایی که فرد برای مطالعه مفید به آنها نیاز دارد عبارتند از:

 

1ـ تسلط به زبان متن: هر چقدر به زبان متنی که مطالعه می‌کنید آشنایی و تسلّط داشته باشید، علاوه بر آنکه درک مطلب برایتان آسان‌تر می‌شود، از سرعت مطالعه بالاتری نیز برخوردار خواهید شد. مقایسه بیان یک متن ادبی قدیمی مانند کلیه و دمنه و یک متن جدید، شما را به این مساله واقف می‌کند. در اینجا پیشنهاد می‌شود که هنگام مطالعه هر مطلب خواندنی، به محض برخورد با کلمه‌ای مشکل و نامانوس، آن را یادداشت نموده و مفهوم آن را بیابید. در مورد اصطلاحات، تغییرات، ضرب‌المثل‌ها و … نیز همین کار را انجام دهید. انجام این کار در مدت زمان طولانی، تاثیر فراوانی در بهبود کیفیت خواندن، نوشتن و صحبت کردن شما خواهد داشت.

 

2ـ توانایی مطالعه بصری: هر چقدر بیشتر مطالعه کنید چشمان شما انس بیشتری با کلمات می‌گیرند و آن کلمات با مغزتان ارتباط بهتری برقرار می‌کنند؛ بنابراین، لازم نیست که روی هر کلمه مکث کنید؛ بلکه  کافی  است که چشمانتان روی کلمات بلغزد و تنها روی موارد مهم و کلمات کلیدی توقف ‌کنید.

 

3ـ قوه ادراک: این جنبه از مطالعه به استعداد ذاتی افراد باز می‌گردد؛ بدین معنی که افراد از لحاظ درک مطالب با یکدیگر تفاوت دارند. مسلماً درک ریاضی همه افراد با درک آنها از مطالب هنری یا ادبی، یکسان نیست؛ هر چند که همه افراد در حد عمومی، بسیاری جنبه‌ها را درک می‌کنند، در عین حال که در آن جنبه‌ها استعداد نداشته باشند. ممکن است این ابهام پیش آید که از این مساله نمی‌توان برای مطالعه سود جست؛ حال آنکه یکی از مهم‌ترین اهداف مطالعه، پرورش استعدادهاست، و مساله مهم، شناخت استعداد در خلال مطالعه و پرورش آن است. با مطالعه مداوم و گسترده، شما به استعدادهای خود پی می‌برید و درک بهتری از موقعیت خود خواهید یافت.

 

4ـ میزان دانش و آگاهی: از آنجایی که دانش بشری چون تار و پود به هم بافته است، هر چقدر آگاهی عمومی شما بیشتر باشد، از مطلب خواندنی استنباط بهتری خواهید داشت. مطالبی را که چند سال پیش خوانده‌اید، اگر اکنون مطالعه کنید، برای شما جلوة دیگری دارند؛ بنابراین، باید سعی نمایید تا روز به روز، اطلاعات عمومی خود را افزایش دهید.

 

5 ـ انگیزه و علاقه: در این باره در آینده به طور مبسوط، مطالبی ارایه خواهد شد، اما همین قدر کافی است که گفته شود بدون انگیزه و علاقه، ممکن نیست که هر کاری به نتیجه برسد.

 

افزایش خواندنی‌ها در دنیای کنونی و بخصوص در موارد خاص، مانند آمادگی برای آزمون‌های مختلف، باعث می‌شود که «سرعت دادن به مطالعه» ضرورت بیشتری پیدا کند و افراد زیادی که موفقیت را درک می‌کنند به این امر تمایل یابند و برای دستیابی به آن مبادرت نمایند.

متاسفانه در این میان، مؤسسات و آموزشگاه‌های متعددی با اهداف انتفاعی، شعارهایی فریبنده و وعده‌هایی دور از واقعیت می‌دهند؛ البته این بدان معنا نیست که مهارت و سرعت خواندن قابل تقویت و تکامل نیست، بلکه آنچه قابل توجه است آن است که مهارت و سرعت خواندن، مبتنی بر  اصول و قواعدی است که با آگاهی یافتن از آنها هر فرد به طور شخصی در نزد خود می‌تواند این اصول و قواعد را تقویت نموده و به مطالعه خود سرعت بخشد.

 

یکی از مهم‌ترین راه‌های مطالعه سریع، یافتن هدف نویسنده از نگارش مطلب و توجه به نکات مهم آن است؛ بدون آنکه مطلب کلمه به کلمه خوانده شود، برای دست یافتن به این اصل باید در هر مطالعه به دو سؤال زیر پاسخ داد:

1ـ هدف از مطالعه این متن چیست؟

2ـ مطالب کلی و اصلی این متن چیست؟

 

حتی اگر لازم باشد باید این سؤالات را در جایی برای خود نوشت تا در طول خواندن فراموش نشوند.

به دنبال سؤالات اصلی فوق، در طی مطالعه باید دربارة متن سؤالاتی را استخراج کرد و پاسخ به آنها را از درون متن جست و جو کرد. جمع‌آوری این سؤال‌ها و پاسخ آنها، «خلاصه‌ای مطلوب» از کتاب مورد مطالعه است که در زمانی‌هایی مانند امتحان، بسیار مؤثر خواهد بود.

 

نکته مهم دیگر که در اینجا یادآوری آن لازم می‌آید، این است که سرعت مطالعه در موضوعات مختلف با یکدیگر متفاوت است. بدیهی است که مطالعه روزنامه با مطالعه یک متن ادبی و رمان یا متن ریاضی تفاوت دارد و خواندن هر یک از این متون، سرعت‌های گوناگونی را می‌طلبد و خواننده خوب باید بتواند برای هر متنی، سرعت متناسب با آن متن را به کار گیرد؛ بنابراین، خواندن سطحی و گذرا یا خواندن آرام و با تاکید بیش از حد بر کلمات، در همه موارد نمی‌تواند صحیح باشد.

امیدواریم که در شماره‌های آ‌ینده، شما را با زوایای دیگری از هنر مطالعه آشنا سازیم.