روش‌های مختلف خلاصه نویسی

سلام خدمت دوستای گلم 

دوستان با نزدیک شدن به ایام امتحانات ما باید خودمونو برای یه جمع بندی مهم آماده کنیم. یعنی باید از الان شروع به خلاصه نویسی دروس کنیم تا دیگه شب امتحان مجبور نباشیم کل کتابو از اول بخونیم و با خوندن خلاصمون راحت بتونیم مطالبو دوباره به یاد بیاریم 

اما خلاصه نویسی روش های مختلفی داره که ما قصد داریم تو این مطلب این روش هارو در خدمتتون قرار بدیم. 

یادتون باشه یه خلاصه خوب میتونه همه موضوعات رو براتون تداعی کنه و یه خلاصه بد هم که برعکس 

پس خوب به روش های خلاصه نویسی دقت کنید. 

روش‌های مختلف خلاصه کردن

 برای اینکه خلاصه‌نویسی کنید، تنها یک ابزار مجزا لازم دارید و آن هم دفترچه یادداشت است. برای یک خلاصه‌نویسی خوب، شما باید تمام خلاصه‌های یک درس را در یک دفترچه یادداشت کنید و از خلاصه‌نویسی در برگه‌های پراکنده و بدون صحافی خودداری نمایید؛ زیرا با گذر زمان، حجم یادداشت‌ها افزایش خواهد یافت و ترتیب آنها به هم خواهد خورد و یافتن و مرتب کردن آنها زمان و انرژی زیادی می‌طلبد و کاری خسته کننده خواهد بود. خلاصه‌نویسی، شامل فنون مختلف یادداشت‌برداری، حاشیه  نویسی، خط کشی زیر جملات، دسته‌‌بندی و علامت‌گذاری می‌شود که بسته به شرایط و نوع مطالعه، می‌تواند مختلف بوده و حتی برای یک درس، موارد متعددی را شامل شود.

 

1-    علامت گذاری

بهترین فن مطالعه، درگیر شدن با مطلب یا به اصطلاح، مطالعه فعال است. علامت‌گذاری، سریع‌ترین روش برای مطالعه فعال است و البته نکات مهم را نیز مشخص می‌کند. زمانی که مطلبی را مطالعه می‌کنید، جایی که برایتان سؤال باقی می‌‌ماند و مطلب را به طور کامل متوجه نمی‌‌شوید، از علامت سؤال (؟) استفاده کنید و کنار آن مطلب علامت بزنید. هرجا احساس نمودید که مطالب، پرسش‌‌خیز بوده و در آن به نکته مهمی اشاره شده است، علامت تعجب (!) بگذارید و جایی که به یک کلمه یا عبارت کلیدی برخوردید، دور آن را خط بکشید و پاراگراف های مهم را با ستاره (*) مشخص کنید. به طور کلی، هنگام مطالعه، استفاده از علامت‌ گذاری، سرآغاز خوبی برای مطالعه دقیق و فعال است. دقت داشته باشید که در استفاده از علامت‌‌ها و انتخاب جملاتی که خط کشی می‌‌شوند، زیاده‌‌روی نکنید؛ چرا که در مطالعه‌‌های آتی حوصله‌‌تان سر می‌رود.

 

2-   خط کشیدن زیر مطالب مهم

یکی از شیوه‌هایی که در خلاصه‌نویسی به کار می‌رود، خط کشیدن زیر مطالب مهم است. معمولاً این روش در میان بیشتر دانش‌آموزان و داوطلبان از محبوبیت برخوردار است؛ زیرا هم راحت‌تر از یادداشت‌برداری است و هم داوطلب احساس می‌کند که مطالب مهم را بدون کمترین تغییری خلاصه کرده است. برای خط کشیدن زیر مطالب مهم، بهتر است که از خودکارها، مدادها یا ماژیک های رنگی استفاده کنید؛ مثلاً مطلب بسیار مهم را با یک رنگ، مطالب کمتر مهم را با رنگ دیگر و مطالب هر فصل یا موضوع را نیز با رنگی خاص خط بکشید. این کار باعث می‌‌شود تا هم مطالب، بیشتر در ذهن شما باقی بماند و هم تنوع بیشتری داشته باشد و زود خسته نشوید.

  در خلاصه نویسی به روش خط کشیدن زیر مطالب، باید توجه داشته باشید که با وسواس اینکه ممکن است مطلبی از قلم بیفتد، زیر همه مطالب را خط نکشید؛ زیرا در غیر این صورت، حاصل کار، صفحه‌ای پر از خط در زیر جملات می‌شود، نه یادگیری بیشتر. اگر شما در هر صفحه، زیر مطالب زیادی خط بکشید احتمال کاهش یادگیری وجود دارد و نشانه‌ آن است که این وسیله را جانشین توجه واقعی به مطلب و برگرداندن مطلب به زبان خود کرده‌اید. چیزی که هنگام انجام این کار باید مد نظر قرار دهید و زیر آن را خط بکشید، اطلاعات مهم، مانند: نتیجه‌گیری‌های کلی، تعریف‌های کلیدی و جمله‌های اصلی که وظیفه‌ آنها توضیح و تشریح نکات است، جملات کلیدی، نکات تستی و … است؛ بدون اینکه به اندیشه‌ اصلی مطلب خدشه‌ای وارد آید.

 

3- حاشیه نویسی

یکی از کارهای مهمی که در خلاصه‌نویسی می‌توانید انجام دهید این است که حاشیه نویسی کنید. حاشیه نویسی با هدف انتقال مجموعه‌ای از مطالب مهم و خلاصه شده از متنی است که شما مطالعه کرده‌اید. در حاشیه نویسی می‌توانید کلیدی‌ترین جمله هر پاراگراف را استخراج و به زبان خودتان در حاشیه کتاب یا جزوه یادداشت کنید. برای انجام این کار در پایان هر پاراگراف از خودتان بپرسید که این پاراگراف قصد داشت چه مطلبی را به من بیاموزد و آن را در یک جمله و با زبان خودتان، نه به صورت کتابی، بیان کرده و یادداشت نمایید؛ به علاوه می‌توانید سؤال، انتقاد یا هر مطلب دیگری را که مربوط به همان موضوع است و در جای دیگری خوانده‌اید، حاشیه‌نویسی کنید. این فرآیند به تمرکز فکر، دقت، حفظ و یادگیری بهتر کمک می‌کند.

 

4-   دسته بندی

یکی دیگر از روش‌های مهم خلاصه‌نویسی، دسته‌بندی است. به کارگیری این روش برای مباحثی مانند: تاریخ ادبیات یا احادیث درس دین ‌و زندگی که شامل دسته‌ها و طبقه‌ بندی‌‌های مختلف است، بسیار مفید است. روش کار نیز به این صورت است که باید مطالب مختلفی را که می‌توان در یک دسته قرار داد، یک جا نوشت و آنها را دسته‌ بندی کرد؛ به عنوان مثال، می‌شود شاعران را بر حسب قرن و یا احادیث را بر اساس اشخاص، دسته‌ بندی نمود.

 

5-   یادداشت‌ برداری

اصلی‌ترین نوع خلاصه‌نویسی، یادداشت ‌برداری است که می‌تواند به یادگیری طولانی مدت و همین طور، صرفه جویی در وقت  شما کمک بسیار مؤثری نماید. یادداشت‌برداری، عبارت است از برداشت کلیدی‌ترین مفاهیم هر مطلب و ثبت آن در دفترچه‌ای جداگانه به شیوه‌ای خاص که در مرورهای آتی کارایی داشته باشد. هر برگه یادداشت‌برداری شده باید دارای دو ویژگی مهم باشد:اول اینکه باید خلاصه و کلیدی باشد؛یعنی آنچه را که یادداشت می‌کنید باید حجمی بسیار کمتر از آنچه که در متن اصلی موجود است، داشته باشد. دومین ویژگی یادداشت‌برداری، تداعی‌گر بودن یادداشت‌‌هاست؛ یعنی همه آنچه را که پاراگراف و متن قصد انتقال آن را داشت، به شما انتقال دهد و یادآوری ‌نماید؛به بیان ساده، یادداشت‌ها باید مفید، اما مختصر باشند.

 

ممکن است که در ابتدا، شما در انجام هر یک از این روش‌های خلاصه‌نویسی، با مشکل مواجه شوید، اما اگر بخواهید و اراده کنید که مطالعه خوبی برای کنکور داشته باشید، حتماً می‌توانید بتدریج، مطالب را به بهترین شکل ممکن خلاصه‌برداری کنید. به خاطر داشته باشید که یک مطلب، بسته به اهمیت و تستی بودن آن، می‌تواند به همه اشکال یا یک شکل خلاصه‌نویسی شود.

 

در خلاصه‌نویسی، نکات زیر را باید رعایت کنید تا در وقت خود صرفه جویی کرده و از زحمت خودتان هم بهترین نتیجه را بگیرید:

1-     یکی از راه‌های کارا کردن یادداشت‌ها به هنگام ثبت کلمات مهم، به کار نگرفتن کلمات اضافی است. در خلاصه‌نویسی، هر قدر اطلاعاتی با کلمات کمتر و عبارت‌های کوتاه‌تر نقل شود، کارآیی آن بالاتر است؛ بنابراین، هنگامی که اطلاعات نسبتاً زیادی را در چند کلمه خلاصه می‌کنید، یادداشت‌های شما کارا هستند. در یادداشت‌ها باید هدفتان این باشد که حتی‌الامکان مطالب مختلف اعم از درس معلم، کتاب و جزوه را در جمله‌های کوتاه و مفید بگنجانید. انجام این کار سبب می‌شود که توجه شما صرفاً به اطلاعات مهم متمرکز شود. باید از این گونه جمله‌ها، یعنی از جمله‌هایی که کلی‌ترین و محوری‌ترین اطلاعات را در بر دارند، یادداشت بردارید و به جمله‌هایی که از لحاظ اهمیت ساختاری، ضعیف و حاوی اطلاعات جزیی‌ترند، توجه چندانی نکنید. 

2-     در خلاصه‌نویسی، ابتدا باید کلیات موضوع مورد توجه قرار گیرد و موضوعات به صورت نمودار درختی رسم شود و سپس به جزییات پرداخته شود. در خلاصه‌نویسی باید دقت کرد که معمولاً ایده و نکته‌ اصلی در دو جمله‌ اول پاراگراف بیان شود و بقیه‌ پاراگراف، شامل توضیحات این مطلب باشد؛ اما این بدان معنی نیست که بقیه‌ متن، مهم نیست، بلکه در ادامه‌ متن باید به کلمات کلیدی مانند: «نخستین»، «مهم‌ترین عامل»، «بیشترین تاثیر»، «نکته‌ اساسی»، «در نتیجه» و مثبت یا منفی بودن افعال توجه کرد.

3-    یکی از کارهایی که می‌توانید در خلاصه‌نویسی انجام دهید، این است که طرز ارتباط موضوعات اصلی و فرعی را به کمک نمودار درختی نمایش دهید تا به درک بهتر مطالب کمک کند.

4-    در هنگام مطالعه‌ مباحث درسی، ابتدا به کشیدن خط در زیر مطالب اصلی، مهم و با اهمیت بپردازید و سپس خلاصه‌نویسی کنید؛ زیرا انجام دو فعالیت مجزا، یادگیری و خلاصه‌نویسی در یک زمان واحد، باعث ایجاد اخلال و عدم تمرکز در انجام هر دو عمل می‌شود. 

5-    خلاصه‌نویسی شما، چنانچه شامل خلاصه‌ مباحث درسی، نکات مهم در کتاب درسی و جزوات یا تست‌های غلط و «نزده‌» شما در آزمون‌ها و مجموعه‌های تست ‌باشد، دارای ارزش درسی بالاست و الزاماً نباید فقط از داخل کتاب یا جزوه‌ شما جمع‌آوری شود.

6-     هنگام مطالعه‌ مطالب خلاصه‌نویسی شده، که حاوی خطوط اصلی و پیامدهای مهم است، به کم اهمیتی مطالبی پی می‌بریم که در زمان خلاصه‌نویسی، مهم جلوه کرده‌اند یا به علت گذشت زمان و مرور مطلب، اهمیت اولیه را ندارند؛ پس این نکات را حذف کنید. 

7-    در خلاصه‌نویسی، به انتخاب سبکی مناسب با متن خلاصه شده، رعایت یکنواختی افعال از لحاظ زمان، توجه به حجم مطالب و عدم تصرف در پیام‌ها و محتوای متن اصلی، توجه کنید. خلاصه درس‌های فرمولی و قاعده‌دار مانند: درس‌های شاخه‌ ریاضیات، فیزیک، شیمی، منطق، گرامر انگلیسی، قواعد عربی، دستور زبان فارسی و آیین نگارش، اقتصاد و آرایه‌های ادبی، از طریق یادداشت فرمول‌ها و قواعد، رسم نمودارهای لازم و طبقه‌بندی دقیق اجزای هر مبحث فراهم می‌آید و لازم است که به منظور تسلّط و یادآوری در مرور مباحث خلاصه‌نویسی شده، برای هر مورد مثالی آورده شود. 

8-    چون اغلب قواعد، گاهی به وسیله‌ موارد استثنایی و تبصره‌ها نقض می‌شود، این نکات خلاف قاعده نیز باید یادداشت و آموخته شود. در واقع، اهمیت استثناها از قواعد خیلی بیشتر است و عموماً، سؤالات مهم و اساسی کنکور از میان این گروه از مطالب استخراج می‌شود. در درس‌های هم‌گروه ریاضیات، توجه به این نکته ضرورت دارد که بدانیم توانایی حل مسایل با توانایی تست‌زنی خیلی تفاوت دارد، و مورد دوم، بسیار دشوارتر و مستلزم تمرین و تکرار فراوان است. 

9-    در خلاصه‌نویسی درس‌های تشریحی و حفظ‌کردنی از قبیل: معارف اسلامی، تاریخ، جغرافیا، تاریخ ادبیات، جامعه‌شناسی، علوم اجتماعی، روان‌شناسی، فلسفه، زیست‌شناسی، زمین شناسی، ادبیات و شیمی (بخش‌های تعریفی و تشریحی) 
باید کل هر فصل یا گفتار را بخوانید و مطالب اساسی و مهم را به شکل برجسته‌ای مشخص سازید و آن گاه نکات مشخص شده را در یک دفتر جداگانه یادداشت کنید.

10- خط کشیدن زیر جمله‌ها و یادداشت‌برداری از خواندن تنها و خلاصه‌نویسی از جملات خط‌کشی شده، مؤثرتر است؛ پس باید به هنر خلاصه‌نویسی مجهز بود تا از زمان و نیز از امکانات، بیشترین استفاده را کرد.

11- برخی از داوطلبان گمان می‌کنند که خلاصه‌نویسی، باعث گرفتن وقت مطالعاتی آنها می‌شود و نسبت به وقتی که برای آن صرف می‌کنند، سود کمتری دارد؛ در حالی که این موضوع برعکس است. از مزایای خلاصه‌نویسی، بهره‌گیری از یادداشت‌های خلاصه‌نویسی شده در مدت زمان کوتاه و صرفه‌جویی در زمان، تسهیل در برخورداری از محتویات مهم کتب و جزوات در حجم کم، ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان برای مطالعه، کمک به در خاطر سپردن مطالب و از یاد نرفتن آنها و کمک به تمرکز فکر هنگام خواندن کتاب و جزوه است. 

12- تاریخ یادداشت‌‌برداری را در گوشه برگه یادداشت نمایید تا در زمان‌‌های خاص مرور سر درگم نشوید. 

13- به خاطر داشته باشید که در برنامه‌ریزی خود، زمان‌هایی را باید به مرور اختصاص دهید و در این زمان‌های مرور، به جای مطالعه دوباره کتاب یا جزوه، خلاصه‌هایی را که برداشته‌اید، مطالعه کنید.

14-در هر بار مرور خلاصه‌ها، نسبت به مرورهای قبل می‌توانید بخشی از خلاصه‌ها را که به طور کامل یاد گرفته‌اید، حذف کنید تا در وقتتان صرفه جویی شود.